زخم‌های مزمن چالشي بزرگ براي بیمار و كادر درمان هستند زیرا به‌راحتی بهبود پیدا نمی‌کنند و در بیشتر موارد عفونت نيز به اين زخم‌ها اضافه می‌شود؛ لذا بار اقتصادي سنگيني را به بیمار و سيستم بهداشت و درمان تحميل مي‌كنند. روش‌های درمان معمول مانند پانسمان، دبريدمان جراحي و حتي گرافت پوست نمی‌تواند ترميم رضایت‌بخشی را به وجود آورد؛ لذا این بيماران بايد به مدت طولانی انواع پانسمان و دبریدمان‌های مکرر را بدون نتيجه واضحي تحمل كنند. انواع پانسمان‌های خاص که ادعا می‌شود حاوی فرآورده‌های رشد برای درمان زخم‌های مزمن است تولید می‌شود اما این پانسمان‌ها اکثرا بسیار گران هستند و بسياري از بيماران نمی‌توانند هزينه چنين فرآورده‌هایی را بپردازند.
پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) به عنوان یکی از روش‌های نوین و موثر در درمان زخم‌ها، به ویژه زخم‌های مزمن و سخت‌ترمیم، مورد توجه قرار گرفته است. این تکنیک با استفاده از خون خود بیمار، از طریق غنی‌سازی پلاکت‌ها و فاکتورهای رشد به بهبود سریع‌تر بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند. از مزیت‌های مهم PRP نسبت به سایر روش‌های درمان زخم، توانایی تحریک طبیعی فرآیند ترمیم بدن است که منجر به کاهش خطر عفونت می‌شود و بدون نیاز به مواد خارجی، بازسازی بافت را تسریع می‌کند. همچنین، این روش در مقایسه با درمان‌های سنتی مانند داروهای شیمیایی و پیوندهای پوستی، خطر عوارض جانبی را کاهش داده و زمان بهبودی را کوتاه‌تر می‌کند. PRP هزینه‌های درمانی بلندمدت را به‌واسطه بهبود سریع‌تر و کاهش نیاز به روش‌های مکمل، کاهش می‌دهد. همچنین، این روش به دلیل استفاده از خون خود بیمار، هزینه‌های مربوط به خرید داروها و مواد خارجی را نیز به حداقل می‌رساند. این مزیت‌ها PRP را به گزینه‌ای مؤثر و مقرون‌به‌صرفه در درمان زخم‌ها تبدیل کرده است. در این مقاله ما به نحوه عملکرد پلاکت ها در درمان زخم اشاره ای می کنیم و مزایا و کاربردهای پی‌آرپی در درمان زخم را بررسی می کنیم. پی‌آرپی چیست؟ در چه زخم هایی موثر است؟ مکانیسم آن در درمان زخم چیست؟ روش های استفاده از پی‌آرپی در درمان زخم چیست؟ چنانچه به این موضوعات علاقه دارید می توانید تا پایان مقاله همراه ما باشید.
تعریف زخم
زخم به هر گونه ازدست‌رفتن یکپارچگی پوست اطلاق می‌شود که ممکن است در اثرتروما یا بیماری ایجاد شود و بافت نرم، ماهیچه‌ها یا استخوان را نیز درگیر کند. پوست به طور دائم خود را از طریق ریزش سلول‌های مرده و تولید سلول‌های تازه، نوسازی می‌کند. در نتیجه سلول‌های سطحی که به دلیل سایش، آسیب یا بیماری از دست می‌روند، سریعاً جایگزین می‌شوند. زمانی که پوست آسیب می‌بیند، از طریق ترمیم بافت آسیب‌دیده و جایگزین ساختن بافت ازدست‌رفته با سلول‌های جدید، پاسخ می‌دهد. طی روند ترمیم، بافت مرده یا آسیب‌دیده، ابتدا توسط بافت اسکار پوشیده می‌شود و به‌تدریج با سلول‌های جدید سالم جایگزین می‌شود.
انواع زخم
زخم‌ها برحسب معیارهای گوناگون به انوع مختلفی دسته بندی می شوند. مهمترین دسته بندی که سایر انواع را هم در بر می گیرد نوع زخم از نظر حاد یا مزمن بودن است:
زخم حاد (Acute wound): زخم‌هایی که شروع ناگهانی دارند و روند بهبود در آنها به‌صورت طبیعی طی می‌شود را زخم حاد می‌گویند. در فرد سالم، زخم‌های حاد در صورت درمان مناسب به‌سرعت ترمیم می‌شوند و عوارضی از خود به جا نمی‌گذارند. زخم‌های حاد در چهار گروه زخم‌های ناشی از تروما (بریدگی، پارگی، ساییدگی و کوفتگی)، زخم محل برداشتن گرافت، زخم‌های جراحی و سوختگی‌ها دسته‌بندی می‌شوند.
زخم مزمن (Chronic wound): اگر پروسه ترمیم طبیعی زخم حاد بر اثر یک‌سری عوامل دچار مشکل شود روند ترمیم به تأخیر می‌افتد و زخم مزمن می‌شود. از انواع زخم‌های مزمن می‌توان زخم‌های دیابتیک، زخم‌های نوروپاتیک، زخم‌های ایسکمیک، زخم‌های فشاری، زخم‌های عروقی و سایر زخم‌های مزمن که در اثر عواملی مثل مصرف کورتون‌ها، عفونت، بدخیمی و… موجب تأخیر فرآیند التیام زخم شود را می‌توان نام برد.
روند طبیعی ترميم زخم
روند ترميم زخم یک فرآيند پيچيده اما کاملاً منظم و مرحله‌به‌مرحله است. در این فرآیند از طریق سیگنال‌های مولکولی چندين فاكتور هورموني و سلولی با یکدیگر تعامل می‌کنند. زمانی که بدن دچار زخم می‌شود، چهار مرحله به‌صورت آبشاری و پشت‌سرهم برای بهبودی اتفاق می‌افتد. این چهار مرحله شامل هموستاز، التهاب، تكثير سلولي و بازآرايي بافت است. پلاکت‌ها در دو مرحله اول ترمیم زخم یعنی هموستاز و التهاب نقش‌های مهمی را ایفا می‌کنند.
مراحل ترمیم زخم
طول زمان مراحل بهبود زخم در بیماران مختلف بسته به نوع زخم و مشکل زمینه‌ای بیمار متفاوت است. در حالت کلی زخم‌های کوچک سریع‌تر بهبود می‌یابند. زخم‌های جراحی که با بخیه دو سر زخم به هم وصل می‌شود نیز سریع‌تر ترمیم می‌شوند. این زخم‌ها درصورتی‌که عفونی نشوند و لبه‌های آنها از هم جدا نشود زود بهبود می‌یابند و اسکار ناچیزی از خود باقی می‌گذارند. اما اگر زخم عمیق باشد و قابل بسته‌شدن نباشد روند بهبودی کندتر است.
مزمن شدن زخم
همان‌طور که گفته شد تنظیم فرآیند ترميم زخم با تعامل ميان انواع سلول‌های مختلف، پروتئین‌های ماتريكس خارج سلولي و واسطه‌هایی مانند سیتوکین‌ها و فاكتورهاي رشد انجام می‌شود. عدم تعادل بين اين عوامل باعث اخیر در ترمیم و در نتیجه مزمن شدن زخم می‌شود. اگر با کمک یک روش نتوانیم اين تعادل بين عوامل را برقرار سازیم، زخم بهبود نخواهد يافت. برای مثال از دلایلی که باعث به‌هم‌خوردن این تعادل می‌شود می‌توان عدم خون‌رسانی مناسب، فشار موضعي روی زخم، ديابت و… را نام برد. از لحاظ بالینی به زخمی که طي 3 ماه ترميم نشود زخم مزمن گفته می‌شود.
ترمیم زخم‌های مزمن
زخم‌های مزمن متفاوت از زخم‌های حاد عمل می‌کنند؛ به‌راحتی بهبودی پیدا نمی‌کنند و درمان دشوارتری لازم دارند. این زخم‌ها آغازکننده لازم برای فعال‌کردن آبشار ترمیمی ندارند و معمولاً با یک نقص زمینه‌ای مثل نارسایی عروق همراه هستند. در نهایت دچار یک سیکل معیوب می‌شوند. طولانی‌شدن مرحله التهاب موجب آسیب بیشتر به بافت می‌شود. وجود ترشحات، بافت نکروزه و عفونت در زخم‌های مزمن باعث به‌تعویق‌افتادن بهبود می‌شود. ازاین‌رو برای پیشرفت بهبودی زخم‌های مزمن باید ابتدا ترشحات زخم را پاک و بافت نکروز را از زخم خارج یا اصطلاحاً دبرید کرد.
مکانیسم ترمیم زخم با پی‌آرپی و سایر فرآورده های پلاکتی
در حدود سال‌های 1980 عملكرد پلاکت‌ها در روند ترميم شناخته شد. در پروسه فيزيولوژيك ترميم زخم، پلاکت‌های به دام افتاده در لخته خون به عنوان منبع اصلي فاكتورهاي فعال زيستي عمل مي‌كند؛ بنابراين ايده که تغليظ پلاکت‌ها در محل آسيب ميتواند روند ترميم زخم را تسريع يا بهينه سازد قوت گرفت و موجب شد درمان زخم با PRP ابداع و روز به روز روش‌های استفاده از این تکنیک گسترده تر شود. مراحل اصلی مکانیسم پی‌آرپی در درمان زخم به طور کامل در کتاب پی‌آرپی، پی‌آراف در درمان زخم، ارتوپدی و دندانپزشکی دکتر بیدکی آورده شده است.
اندیکاسیون های درمان زخم با فرآورده های پلاکتی (پی‌آرپی و پی‌آراف)
در چه مواردی استفاده از فرآورده های پلاکتی برای درمان زخم روش بهترین انتخاب است؟ کنسانتره های پلاکتی مثل پی‌آرپی و پی‌آراف به ویژه در زخم‌هایی موثر است که یا مزمن است یا شرایط بیمار به گونه ای است که پیش بینی می شود روند بهبودی کندی داشته باشند. از جمله این زخم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زخم‌های دیابتی
- زخم‌های فشاری (Bedsores)
- زخم‌های جراحی وسیع
- زخم‌های تروماتیک بزرگ و سوختگی ها
- زخم‌های ناشی از بیماری‌های عروقی
- زخم‌های ناشی از جراحی‌های زیبایی
در این شرایط، استفاده از پی‌آرپی و پی‌آراف به عنوان یک روش کم‌تهاجمی با عوارض جانبی کم و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه یکی از بهترین انتخاب ها برای درمان زخم می تواند باشد.
مزایای استفاده از فرآورده های پلاکتی در درمان زخم‌ها
از مزایای پی‌آرپی در درمان زخم اگر فقط کارایی بالاتر و هزینه کمتر در مقایسه با سایر روش‌های درمانی گفته شود شاید لازم نباشد مزیت دیگری را برشمریم. مقالات بی‌شماری در باره نقش پلاکت‌ها در ترمیم زخم‌ها و جوان‌سازی بافت وجود دارد و هر روز مقالات و تجربیات بیشتری از اثرات شگفت‌انگیز این معجزه شفابخش ارائه می‌شود:
- اثربخشی بالاتر در ترمیم زخم‌ها نسبت به سایر روش‌های درمانی و انواع پانسمان‌های تخصصی
- هزینه پایین‌تر و بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر
- اتولوگ بودن فرآورده و عدم عوارضی مثل حساسیت، انتقال بیماری‌ها و…
نمونه نتایج پی‌آرپی در درمان زخم
در زیر نمونه هایی از درمان زخم با PRP و PRF را که از مقالات و منابع معتبر تهیه شده است مشاهده می نمایید.
با پیشرفت تحقیقات هر روز ابعاد تازه تری از این محلول معجزه گر در درمان زخم آشکار می شود. برای درمان زخم پی‌آرپی فقط در زخم تزریق نمی شود. بلکه محصولات پلاکتی جدیدی مثل ژله پلاکتی ، ممبران پلاکتی و…. ساخته می شود و با روش ها و پروتکل های متنوعی روی زخم قرار داده می شود.
- پی‌آرپی یا پی‌آراف کدام روش را انتخاب کنیم؟
- زخم با پی‌آرپی و پی‌آراف چگونه درمان می شود؟
- محصولات پلاکتی در درمان زخم چگونه ساخته می شود؟
پاسخ به تمامی سوالات فوق در کتاب پی ارپی، پی ار اف در درمان زخم، ارتوپدی و دندانپزشکی تالیف دکتر بیدکی به طور مفصل توضیح داده شده است.
