پی‌ آر پی چیست؟ داستان پلاکت معجزه گر

پی آر پی چیست ؟ پلاکت یکی از اجزای خون و نام آن یادآور انعقاد خونریزی است. از دیرباز نقش این سلول مهم در بند آوردن خونریزی در جراحات شناخته‌ شده بود. سال‌ها دانشمندان به دنبال یافتن معمای ترمیم زخم بودند. پوست بدن پس از بریدگی و جراحت ترمیم می‌‌یابد و در بسیاری از موارد حتی آثاری از زخم برجای نمی‌ماند. چه عواملی می‌تواند در این مهم نقش داشته باشد. اگر معمای ترمیم Healing حل شود آیا از آن ظرفیت می‌توان در بازسازی و بهبود سایر مشکلات ازجمله زخم‌های مزمن، پاتولوژی‌های تخریبی بدن مثل آرتروز یا حتی در تجدید و تقویت برخی از بافت‌ها استفاده کرد؟

قبلاً تصور می‌شد پلاکت فقط در انعقاد خون نقش دارد؛ اما امروزه مشخص‌ شده که پلاکت به‌غیر از نقش‌آفرینی در روند انعقاد، رل مهمی در ترمیم و Healing زخم دارد. بیش از 1100 پروتئین در پلاکت‌ها وجود دارد که در فرآیند بازسازی بافت­های آسیب‌دیده نظیر تمایز سلول‌های بنیادی، شکل‌گیری ماتریکس، رگ زایی، سنتز کلاژن و موارد دیگر نقش دارد. از جمله این پروتئین‌ها فاکتورهای رشد، پیامبرهای سیستم ایمنی، آنزیم‌ها و سایر ترکیباتی که در مراحل مختلف روند ترمیم بافت نقش دارند را می‌توان نام برد. دانشمندان وقتی به این نقش مهم پی بردند این ایده به نظر رسید که آیا می توان پلاکت را به صورت یک فرآورده در آورد و به شکل یک داروی بیولوژیک در نواحی مورد نظر تزریق کرد؟ از آنجا که تعداد پلاکت در خون بسیار کم است آیا می توان روشی ابداع کرد که کنسانتره و تغلیظ شده پلاکت را تهیه کرد؟

به این ترتیب ایده پلاسمای با پلاکت کنسانتره شده یا پلاسمای غنی از پلاکت به نام پی‌ آر پی ابداع شد و واژه درمان با پی‌ آر پی وارد دنیای پزشکی شد. پی‌ آر پی (PRP= Platelet Rich Plasma) در لغت به معنی پلاسمای غنی از پلاکت است. پی‌ آر پی در واقع یک محلول است؛ محلول پلاسمای طبیعی که از خون جدا و پلاکت آن تغلیظ شده است. روش درمان با پی‌ ار پی به تکنیکی گفته می‌شود که ابتدا این محلول تهیه و سپس برای مصارف درمانی به محل موردنظر تزریق یا منتقل می‌شود.

اولین گزارش‌های استفاده از پی‌ آر پی در درمان به دهه 1970 برمی‌گردد. استفاده از پلاکت تغلیظ یافته ابتدا در جراحی‌های ارتوپدی، پلاستیک، دندانپزشکی شروع شد. در دهه اول سال 2000 این روش برای تسریع درمان آسیب‌دیدگی‌های ورزشی نیز مورد تأیید قرار گرفت. امروزه در بسیاری از رشته‌های پزشکی از جمله درمان زخم‌های مزمن ایسکیمیک و دیابتیک، درمان نازایی در فرآیند لانه گزینی جنین در IVF جایگاه خاصی پیداکرده است. در سال‌های اخیر با مشخص شدن نقش پلاکت‌ها در جوان‌سازی پوست و رشد موها، استفاده از پی‌ آر پی در طب زیبایی به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش است. باگذشت زمان و پیشرفت روزافزون تکنولوژی در فرایند تهیه و استخراج این سلول مهم، پیش‌بینی می‌شود در سایر عرصه‌های پزشکی و درمانی نیز حضور یابد.

پی‌ آر پی چیست؟ پلاکت معجزه گر چگونه نقش آفرینی می‌کند؟

برای پرداختن به این موضوع مهم لازم است ابتدا بدانیم پلاکت چیست و چگونه کار می‌کند. پلاکت پارتیکل بسیار کوچکی است با تعداد بسیار کم در خون است که خدمات بسیار بزرگی را برای بدن انجام می‌دهد. هر روز می‌گذرد دریچه تازه تری به دنیای این موجود شگفت انگیز باز می‌شود. برای شناخت بیشتر آن سری به ساختار و کردار بافت مهم بدن یعنی خون بزنیم.

بافت‌شناسی خون

خون فقط یک مایع نیست، بلکه یک بافت زنده مهم بدن است که به شکل مایع است. این بافت حیاتی مایع در درون رگ‌ها جریان دارد. وظیفه اصلی آن رساندن مواد غذایی و اکسیژن به تمام سلول‌های بدن و انتقال مواد زائد ناشی از اکسیداسیون و متابولیسم سلول‌ها به سیستم تنفسی و دفعی است. نقش حیاتی دیگر خون حفاظت از بدن در مقابل میکروب‌ها و عوامل خارجی است. خون از دو بخش اصلی سلول‌ها و پلاسما تشکیل‌شده است. پلاسما به شکل مایع و ماده زمینه‌ای بافت خون است که سلول‌های خون در آن قرارگرفته‌اند.

1. جزء مایع (پلاسما): پلاسما ۵۵ درصد حجم خون را تشکیل می‌‌دهد و مایع زردرنگی است که حدود 90 درصد آن را آب تشکیل داده است و سلول­هاي خوني در آن معلق هستند. مواد مغذی، الکترولیت‌ها مثل سدیم و پتاسیم، پروتئین‌ها، گازها، هورمون‌ها، قند و مواد زائد در درون پلاسما قرار دارد. تقريبا 200 پروتئين از جمله آلبومين، ايمونوگلبولين ها، كمپلمان و فاكتورهاي انعقادي در پلاسما يافت شده است.
2. جزء سلولی: سلول‌های خونی ۴۵ درصد دیگر حجم خون را تشکیل می‌دهد. این سلول‌ها شامل گلبول‌های قرمز (اریتروسیت ها)، گلبول‌های سفید (لکوسیت ها) و پلاکت‌ها است. این سلول‌ها درون پلاسما شناور هستند و مادامی‌ که خون در بدن جریان دارد و فرد سالم است، از پلاسما جدا نمی‌شوند.

• گلبول‌های قرمز (Red Blood Cell): بیشترین سلول‌های خون هستند. در هر میکرولیتر خون حدود 5،000،000 گلبول قرمز وجود دارد. به حجم متراکم گلبول‌های قرمز خون هماتوکریت (‌Hematocrit) می‌گویند که 45 درصد خون را تشکیل می‌دهد. کار اصلی گلبول‌های قرمز رساندن اکسیژن به سلول‌های بدن و گرفتن دی اکسیدکربن از سلول‌ها و انتقال به شش‌ها و اندام‌های دفعی است.
• گلبول‌های سفید (White Blood Cell): گلبول‌های سفید از نظر جثه بزرگ‌ترین و از نظر تعداد کمترین سلول‌های خون هستند. در هر میکرولیتر خون فقط 5000 تا 10٫000 گلبول سفید وجود دارد. این سلول‌ها انواع مختلفی دارند و همه آن‌ها در سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت ایفای وظیفه می‌کنند.
• پلاکت‌ها: پلاکت‌ها که ترومبوسیت نیز نامیده می‌شوند، اجسام کروی یا بیضی‌شکل کوچکی هستند که از قطعه‌ قطعه شدن سیتوپلاسم سلول‌های بزرگی به نام مگاکاریوسیت در مغز استخوان حاصل می‌شوند و بعد از آن به هیچ رده سلولی دیگری تمایز نمی‌یابند. به لحاظ اینکه فاقد هسته هستند سلول نامیده نمی‌شوند. قطری برابر با 2 تا 4 میکرون دارند. تعداد پلاکت‌ها در هر میکرولیتر خون 150،000-400،000 عدد است، اما به دلیل اندازه بسیار کوچک بخش بسیار کمی از حجم خون را تشکیل می‌دهند. نقش اصلی پلاکت‌ها انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی است. پلاکت‌ها اولین سلول‌هایی هستند که در محل بریدگی و جراحت حاضرشده و باعث لخته شدن خون و درنهایت بسته شدن زخم می‌شوند. علاوه بر آن در اعمال مهم دیگری ازجمله التهاب، دفاع ضد میکروبی، رگ زایی و ترمیم زخم نقش دارند.

ساختار و عملکرد پلاکت‌ها

پلاکت‌ها به طور کلی دو نقش عمده در بدن دارند. نقش اول شرکت در پروسه انعقاد خون و نقش دوم در ترمیم جراحات و بازسازی بافت

نقش و مکانیسم پلاکت‌ها در انعقاد خون

پلاکت‌ها یا ترومبوسیت­ها کوچک‌ترین سلول‌های داخل خون هستند. پلاکت در حقیقت یک سلول واقعی نیست بلکه یک قطعه سلولی است که در خون گردش می‌کند. پلاکت‌ها نقش عمده‌ای در فرایند طبیعی ایجاد لخته در بدن ایفا می‌کنند. در هنگام جراحت بافت که عروق خونی پاره و خون‌ریزی شروع می‌شود ” پلاکت” اولین سلولی است که واکنش نشان داده و به سمت ناحیه آسیب‌دیده حرکت به توقف خون‌ریزی کمک می‌کند. در شرایط عادی پلاکت در داخل رگ به شکل دیسکی دیده می‌شود. هنگامی‌که جدار رگ پاره شود پلاکت تحریک‌شده و شکل آن تغییر می‌کند. پلاکت‌ها در سه مرحله این فرایند را انجام می‌دهند:

• چسبیدن به بافت آسیب‌دیده
• اتصال پلاکت‌ها به یکدیگر و ایجاد سرپوش موقت بر روی زخم
• آزاد کردن ترکیباتی که باعث تحریک بیشتر تجمع و اتصال پلاکت‌ها به یکدیگر و تشکیل لخته در محل جراحت می‌شود.

این واکنش‌ها منجر به تجمع پلاکتی نه‌چندان محکم به نام “میخ یا پلاک پلاکتی” می‌شود که به‌طور موقت جلوی خروج خون را می‌گیرد. این مرحله از بندآوردن ابتدایی خون را “هموستاز اولیه” می‌گویند. هم‌زمان با تجمع پلاکت‌ها، پروتئین‌های انعقادی شناور در خون شروع به فعالیت می‌کنند. این فعالیت به‌صورت ترتیبی از تأثیر یک فاکتور بر روی فاکتور بعدی رخ می‌دهد که به آن “آبشار انعقادی” گفته می‌شود. در انتهای مسیر آبشار انعقادی، شبکه تورمانند فیبرینی تولید می­شود که روی میخ پلاکتی را پوشانده و یک لخته پایدار تشکیل می‌دهد که تا زمان بهبود کامل جراحت در محل زخم باقی می‌مانند. این مرحله تحت عنوان ” هموستاز ثانویه ” شناخته می‌شود. پلاکت‌ها درروند هموستاز ثانویه نیز همچنان فعال بوده و با آزادکردن فاکتورهایی که تجمع و اتصال آن‌ها را به یکدیگر تشدید می‌کند به ایجاد لخته پایدار کمک می‌کنند. پلاکت‌ها در مغز استخوان تولید می‌شوند، 7-10 روز در گردش خون حضور دارند و پس از پیر شدن برداشته‌شده و سلول‌های جوان‌تر جایگزین می‌شود.

پی آر پی چیست ؟ پی‌ آر پی محصولی اتولوگ از پلاسمای خون با غلظت بالای پلاکت است. تأثیر مثبت PRP در جوان‌سازی پوست، رشد مو و ترمیم زخم در بسیاری از مطالعات ثابت‌شده است؛ اما هنوز مکانیسم دقیق PRP کاملاً مشخص نیست. پلاکت وقتی خارج از خون و در بافت تزریق می‌شود، به‌وسیله مواد شیمیایی متفاوتی فعال می‌شود و مولکول‌هایی با ساختار پروتئینی یا استروئیدی قدرتمند (شبه هورمون) به نام “فاکتورهای رشد پلاکتی” آزاد می‌کند که باعث جذب سلول‌های بنیادی به محل آسیب می‌شود. این فاکتورهای رشد باعث تقسیم و تمایز سلول‌های بنیادی به سمت تولید پیش‌ساز سلول‌های مختلف مثل کراتینوسیت‌ها، فیبروبلاست‌ها و پیش‌ساز سلول‌های چربی می‌شود. نتیجه این عمل ساخت عروق جدید، کلاژن، الاستین و ماتریکس خارج سلولی است. انتقال پلاکت به پوست، موجب ضخامت بیشتر پوست و الاستیسیته بهتر خواهد شد. تاکنون نزدیک ۲۰ نوع فاکتور رشد (GF= Growth Factor) مشتق از پلاکت شناسایی شده­است. مهم‌ترین این فاکتورها شامل:

1. فاکتور رشد مشتق از پلاکت (PDGF): افزایش رشد، تولید و ترمیم عروق خونی، تولید کلاژن
2. فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF): رشد و ازدیاد سلول‌های اندوتلیال عروقی
3. فاکتور رشد تغییردهنده بتا (TGF-B): رشد و ازدیاد سلول‌های اندوتلیال عروقی، تحریک‌ترمیم زخم
4. فاکتور رشد اپیدرمال (EGF): ترمیم بافت، رشد سلولی و تولید کلاژن، رگ زایی، ترمیم زخم
5. فاکتور رشد اپیدرمال (FGF): ترمیم بافت، رشد سلولی و تولید کلاژن
6. فاکتور رشد کراتینوسیت (KGF): رشد و تولید کراتینوسیت ها
7. فاکتور رشد شبه انسولین (IGF)

مکانیسم این اثرات از طریق:

1-    تکثیر فیبروبلاست ها

2-    تکثیر و تمایز سلول‌های بنیادی

3-    تولید کلاژن‌های جدید و تشکیل ماتریس اضافی سلولی

4-    افزایش رگ زایی

کاربرد تزریق پی آر پی در زیبایی

• درمان طاسی و ریزش موی سر یا ابرو
• جوان‌سازی پوست صورت، گردن، دست‌ها
• جوان‌سازی و رفع تیرگی اطراف چشم
• درمان اسکار ناشی از آکنه، جراحی، سوختگی
• بهبود استریا
• بهبود ملاسما و لک

کاربرد تزریق پی‌ آر پی در سایر موارد پزشکی

• درمان زخم های مزمن دیابتیک و ایسکمیک
• درمان زخم ها و جراحات ورزشی
• درمان استئوآرتریت مزمن
• همراه با گرافت استخوانی
• همراه با گرافت چربی
• همراه با گرافت مو
• همراه با کاشت جنین در تکنیک ivf نازایی
• در انواع خدمات دندانپزشکی از جمله ایمپلنت ها و جراحی های استخوان
• و …

نقش پلاکت در موضوعات فوق مشخص‌شده است. اما یک مسئله مهم روش و تکنیک استخراج آن است که باید به‌ درستی انجام شود و مسئله دوم روش تزریق و استفاده از این محلول معجزه گر…

سوالات متداول درباره پی آر پی

پی آر پی چیست؟

پی‌ آر پی چگونه تهیه می شود؟

پی آر پی چگونه تزریق یا استفاده می شود؟ غیر از تزریق مستقیم به بافت آیا روش های دیگری برای استفاده از آن وجود دارد؟

برگرفته از کتاب آموزش تزریق پی‌ آر پی تالیف دکتر بیدکی